Անցյալ շաբաթ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարել էր, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի՝ Հարավային Կովկասում երկու վաղեմի թշնամիների, միջև խաղաղության համաձայնագիրը անխուսափելի է, գրում է Բրյուսելում հրատարակվող փորձագետ և Քուինսի ինստիտուտի ոչ ռեզիդենտ գիտաշխատող Էլդար Մամեդովը՝ Responsible Statecraft հանդեսի համար։
«Ծրագիրը ներկայացվում է որպես ստեղծագործական ելք Բաքվի պահանջների պատճառով ստեղծված փակուղուց, որը ցամաքային ճանապարհ է, որն անցնում է Հայաստանով և կապում է Ադրբեջանի Նախիջևանի էքսկլավը Թուրքիայի հետ։ Տրամաբանությունը հուշում է, որ ԱՄՆ առաջնորդության ներքո բոլոր կողմերը կարող են օգտվել այս ուղուց՝ դուրս գալով հակամարտությունը սնուցող «ցեղային տեսակետներից», — նշում է հեղինակը։
Ընդսմին, փորձագետը նշում է, որ թե՛ Հայաստանում, թե՛ Ադրբեջանում արձագանքը առ այսօր զուսպ է եղել՝ չնայած երկու երկրներն էլ ներկայում ձգտում են նվազեցնել Ռուսաստանի ազդեցությունը տարածաշրջանում, ինչը, տեսականորեն, նրանց ավելի ընկալունակ պետք է դարձնի ԱՄՆ միջամտության նկատմամբ։ Մամեդովը հիշեցնում է, որ ինքնիշխանությունը մնում է գլխավոր խոչընդոտը։
«ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը շեշտեց, որ Հայաստանը պետք է պահպանի վերահսկողությունը երթուղու նկատմամբ։ Միևնույն ժամանակ, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը, ելույթ ունենալով Խանքենդիում/Ստեփանակերտում (այժմ լուծարված Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության նախկին մայրաքաղաքը, որի բնիկ հայ բնակչությունը բռնի կերպով վտարվել է տարածաշրջանից 2023 թվականին), պնդեց Նախիջևան և Թուրքիա միակողմանի մուտքի վրա՝ մերժելով ցանկացած օտարերկրյա ներկայություն», — նշում է պարբերականը։
Փորձագետը ընդգծում է, որ հաշվի առնելով Ալիևի նախկինում Սյունիքի մասին հայտարարությունները և այն ուժով զավթելու սպառնալիքները, Հայաստանը նրա պահանջները իրավամբ որպես անեքսիայի նախանշան է համարում։
Ընդսմին, Ալիևը բարձր գնահատեց Թրամփի «տեսլականն ու խաղաղությունը խթանելու ջանքերը», երբ Թրամփը Truth Social սոցիալական ցանցում հրապարակեց ելույթից մի հատված՝ կարծես թե փորձելով գովաբանել ԱՄՆ նախագահին։
Իրավիճակն էլ ավելի է բարդացնում այն, որ առաջարկվող միջանցքն անցնելու է Իրանին սահմանակից Հայաստանի տարածքով, ընդգծում է Մամեդովը։
«Թեհրանը կտրականապես դեմ է ցանկացած արտատարածքային համաձայնագրի՝ վախենալով, որ այն կխզի իր կապերը Հայաստանի հետ, կամրապնդի թուրք-ադրբեջանական ազդեցությունը իր հաշվին և կդարձնի իր առևտրային ուղիները դեպի Ռուսաստան և Եվրոպա խոցելի Բաքվի քմահաճույքների համար։ 2022 թվականին Իրանը նույնիսկ ռազմական վարժանքներ անցկացրեց Ադրբեջանի հետ սահմանի մոտ՝ որպես նախազգուշացում։ Թեհրանի մտահոգությունները սրվում են Ադրբեջանի և Իսրայելի ռազմական համագործակցությամբ, ինչպես նաև այն կասկածներով, որ իսրայելական անօդաչու թռչող սարքերն անցյալ ամիս տեղի ունեցած 12-օրյա պատերազմի ժամանակ Իրանի տարածք են անցել Ադրբեջանի օդային տարածքով, ինչը Բաքուն կտրականապես հերքում է։ Իրանը կասկածում է նաև Բաքվին և Թել Ավիվին իրենց ադրբեջանական բնակչության շրջանում անջատողական տրամադրություններ հրահրելու մեջ։ Հատկանշական է, որ Վաշինգտոնում գործող նեոպահպանողական «Ժողովրդավարությունների պաշտպանության հիմնադրամ»-ի Բրենդա Շաֆերը (Ադրբեջանի իռեդենտիզմի մոլի կողմնակից, որը սերտ կապեր ունի Բաքվի կառավարության հետ) գրեթե բացառապես առաջ է մղել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղությունը՝ որպես Իրանին մեկուսացնելու և Թուրքիայից դեպի Կենտրոնական Ասիա «ՆԱՏՕ-ի միջանցք» ստեղծելու միջոց», — գրում է հոդվածի հեղինակը։
Հաշվի առնելով ԱՄՆ-ի աջակցությունը Իրանի վրա Իսրայելի հարվածներին և իրանական միջուկային օբյեկտների վրա ԱՄՆ հարձակումներին, ԱՄՆ-ի կողմից վերահսկվող միջանցքը նրանց սահմանի մոտ միայն կմեծացնի Թեհրանի շրջապատման մտավախությունները։ Չնայած իր թուլացած վիճակին, Իրանը բավարար լծակներ ունի գործարքը խափանելու համար, որը նա համարում է իր հիմնական ազգային շահերի սպառնալիք, ընդգծում է փորձագետը։
«Մինչդեռ, Ալիևը, կարծես, փորձում էր հանգստացնել Թեհրանին՝ մեղադրելով, թեև առանց ապացույցների, Հայաստանում ԵՄ սահմանային առաքելությանը Իրանին լրտեսելու մեջ՝ Թեհրանին Բաքվի և Իսրայելի կապերից շեղելու ակնհայտ փորձով։ Սակայն նրա հռետորաբանությունը համապատասխանում է Իրանի՝ տարածաշրջանայինից դուրս միջամտությանը, այսինքն՝ ԱՄՆ-ին և ԵՄ-ին, մինչդեռ Հայաստանը դիմում է Արևմուտքին։ Ռուսաստանը, ինչպես Իրանը, ԱՄՆ առաջարկը համարում է Հարավային Կովկասից իրեն դուրս մղելու փորձ, մի տեսակետ, որը, կարծես, խրախուսում է Երևանը։ Ընդսմին, Մոսկվան դեռևս զգալի լծակներ ունի. ՌԴ-ն պահպանում է Իրանի հետ Հայաստանի սահմանը, պահպանում է Հայաստանում ռազմական բազան և գերիշխում է տնտեսության և ենթակառուցվածքների բազմաթիվ ոլորտներում, անգամ երբ Երևանի արևմտամետ կուրսը առ այսօր ավելի շատ հիմնված է եղել հռետորաբանության, քան իրական գործողությունների վրա։ Ինչպե՞ս են ռուս սահմանապահները համակեցության մեջ լինելու Ամերիկայի կողմից վերահսկվող միջանցքի հետ։ Արդյո՞ք Վաշինգտոնը ուժեր կտեղակայի այն պաշտպանելու համար՝ ռիսկի դիմելով Ռուսաստանի հետ բախման։
