Հոկտեմբերին Հայաստանում անցկացված Նորարարության և տեխնոլոգիաների համաշխարհային կոնգրեսի (WCIT) փակման արարողությունը լի էր կանխավայելքներով։ Մասնակիցներն ակնկալում էին անմիջապես լսել SpaceX-ի և Tesla-ի գործադիր տնօրեն Իլոն Մասկին: Դրա մասին ասված է Forbes-ի հոդվածում։
Բայց Մասկի դեմքի փոխարեն բեմ բարձրացավ ամերիկահայ ձեռներեց Ռազմիկ Հովագիմյանը և կարդաց Մասկի խոսքերը, որտեղ ասված էր.
Ցավում եմ, որ այս անգամ չեմ կարողանա գալ Երեւան, բայց հուսով եմ հաջորդ անգամ անձամբ կգամ։ Խանդավառված եմ նրանով, որ Starlink-ը բերելու եմ Հայաստան և աշխատելու եմ տեղական տեխնոլոգիական համայնքի հետ՝ որոշ ուշագրավ նախագծերի վրա՝ տիեզերքի հետազոտությունից մինչև բաց և թափանցիկ արհեստական բանականության մշակում»:
Այս խոսքերով Մասկը վերահաստատեց Հայաստանն ավելի լայն աշխարհին կապելու իր հանձնառությունը ոչ միայն ինտերնետ հասանելիության առումով, այլ նաև որպես տիեզերական և արհեստական բանականություն ընդգրկող համարձակ տեսլականի մաս: Եվրոպայի և Ասիայի խաչմերուկում գտնվող երկրի համար սա քիչ խոստում չէր:
Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարար Մխիթար Հայրապետյանը հայտարարեց, որ Starlink-ն այժմ թեստավորման փուլ է մտնում՝ լավատեսություն հայտնելով, որ այս փուլը կավարտվի մոտակա ամիսներին՝ ծառայությունն ամբողջությամբ գործարկելու հնարավորություն ընձեռնելու համար։ Այս արագացված ժամանակացույցը հուշում է, որ Starlink-ը կարող է հասանելի լինել հայ օգտատերերին ավելի շուտ, քան ի սկզբանե նախատեսվել էր 2025 թվականին։
Կառավարության կենտրոնացումը Starlink-ի վրա Հայաստանի ավելի լայն թվային փոխակերպման ծրագրի մի մասն է, որը երկիրը որպես տեխնոլոգիական տնտեսության դիրքորոշման հավակնոտ փորձ է:
Starlink-ի ժամանման ամենակարևոր ասպեկտներից մեկը նրա հնարավոր ազդեցությունն է գյուղական և ոչ բավարար չափով սպասարկվող տարածքների վրա: Հայաստանի լեռնային աշխարհագրությունը վաղուց խոչընդոտ է մշտական ինտերնետ կապին միանալու համար: Այն տարածաշրջաններում, որտեղ գերարագ լայնաշերտ հասանելիությունը մնում է հեռավոր երազանք, Starlink արբանյակային ծառայությունը կարող է փոխակերպող ուժ դառնալ: Գերարագ, հուսալի ինտերնետի շնորհիվ գյուղական համայնքները կունենան աննախադեպ մուտք դեպի առցանց կրթություն, հեռաբժշկություն և թվային առևտուր:
Օրինակ, հեռավոր Սյունիքի մարզի գյուղացին այժմ կարող է առցանց ուսումնասիրել գյուղատնտեսական նորարարությունները: Մեկուսացված գյուղերի ուսանողները վերջապես կկարողանան մասնակցել գլոբալ թվային ուսուցման հարթակներին՝ հավասարեցնելով կրթության ոլորտում խաղի պայմանները: Տեղեկատվության այս ժողովրդավարացումը կարող է առաջընթացի նոր ալիք առաջացնել Հայաստանում՝ փոխելով նրա տնտեսությունն ու հասարակական կառուցվածքը։
Starlink-ը կապահովի Հայաստանը միացումը համացանցին՝ Ադրբեջանի հետ հակամարտությունների ժամանակ, որի հետ նա մշտական տարածքային վեճերի և պարբերական ռազմական լարվածության մեջ է:
Հինգ տարի առաջ ադրբեջանցի գործարար Նասիբ Հասանովի NEQSOL հոլդինգը գնեց Caucasus Online ընկերությունը, որին պատկանում էր 1200 կմ երկարությամբ Կովկասյան մալուխային համակարգը, որն անցնում է Սև ծովի հատակով և տարածաշրջանը կապում Եվրոպայի հետ։ Սա անհանգստություն է առաջացրել Հայաստանի թվային ենթակառուցվածքի վրա Ադրբեջանի ազդեցության վերաբերյալ: Starlink-ը կարող է խաթարել այս դինամիկան:
«Սա կվերացնի Ադրբեջանի հնարավորությունը՝ հակամարտության ժամանակ անջատելու կամ դանդաղեցնելու Հայաստանի ինտերնետ հասանելիությունը», — ասում է Հայաստանում քաղաքական վերլուծաբան Էրիկ Հակոբյանը: «Հաշվի առնելով Հայաստանում ՏՏ ոլորտի կարևորությունը՝ նման հասանելիությունը մեզ համար շատ ավելի արդիական է»։
Starlink-ի երևան գալը, թեև տեխնոլոգիական թռիչք է, այս արմատացած աշխարհաքաղաքական դինամիկան չի լուծում: Փոխարենը, այն Հայաստանին առաջարկում է իր անկախությունն ամրապնդելու գործիք՝ ինչպես թվային, այնպես էլ տնտեսական առումով: Հակամարտության ժամանակ Starlink-ի տոկունությունը այն դարձնում է ռազմավարական ակտիվ, ինչպես ցույց է տրվել Ուկրաինայում, որտեղ ռուսական հարձակումների ժամանակ այն աջակցել է հաղորդակցության խիստ կարևոր ենթակառուցվածքին:
Ուկրաինայում Starlink-ի օգտագործումից քաղված դասերը, ներառյալ ծառայության հուսալի շարունակականության և անօրինական օգտագործումից պաշտպանվելու անհրաժեշտությունը, չվրիպեց հայ պաշտոնյաների ուշադրությունից: Կառավարությունը ձգտում է ապահովել Starlink- առավելությունների օգտագործումը՝ միաժամանակ զգոն մնալով դրա հնարավոր խոցելիության վերաբերյալ:
Մասկի ուղերձը սոսկ ամպագորգոռ հայտարարությունների մի հավաքածու չէր: Հայերի համար սա հաստատում էր այն բանի, որ իրենց երկիրը գրավել է աշխարհի ամենաազդեցիկ նորարարներից մեկի ուշադրությունը։ Starlink-ի հաջողությունը Հայաստանում կարող է նախադեպ դառնալ ավելի լայն տարածաշրջանի համար՝ պոտենցիալ կերպով Կովկասում փոխելով թվային լանդշաֆտները և աշխարհաքաղաքական դինամիկան:
Մինչ Հայաստանն Starlink-ի հետ առաջ է շարժվում, հարկ է նշել, որ արբանյակային ինտերնետի համաշխարհային լանդշաֆտը գնալով ավելի մրցունակ է դառնում:
Վերջերս Եվրամիությունը 10,6 միլիարդ եվրոյի համաձայնագիր է ստորագրել՝ Iris² կոչվող ինքնիշխան արբանյակային համաստեղություն ստեղծելու համար: Այս հավակնոտ նախագիծը նպատակ ունի մրցակցել Starlink-ի հետ և բարձրացնել ԵՄ թվային ինքնիշխանությունը՝ կառավարություններին անվտանգ հաղորդակցություններ ապահովելով:
Մինչև 2030 թվականը Երկրի ցածր և միջին ուղեծրերում գրեթե 300 արբանյակներ արձակելու ծրագրերով Iris²-ը զգալի ներդրում է Եվրոպայի թվային ապագայում և կարող է առաջիկա տարիներին Հայաստանի պես երկրների համար այլընտրանքային տարբերակներ առաջարկել:
Կկարողանա՞ Հայաստանը լիովին օգտվել այս հնարավորությունից և հաղթահարել դրա հետ կապված դժվարությունները: Ճանապարհորդությունն արդեն սկսվել է, և վերջին կարգավորող հաստատումներով և փորձարկումների մեկնարկով, Հայաստանում Starlink-ի օպերրատիվ գործարկման ժամկետն արագանում է: «Շուտով ոչ միայն աստղեր կարող են հայտնվել Երևանի երկնքում, դրանք կարող են կապի նոր զարկերակներ դառնալ, որոնք կապում են երկիրը՝ ամենահեռավոր գյուղերից մինչև մայրաքաղաքի բանուկ փողոցները, թվային աշխարհի անսահման տարածությունների հետ»։
